چالش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی پیشِ روی شرکت‌های معدنی مثل تعامل با ذی‌نفعان محلی، آلودگی‌های زیست‌محیطی و ضرورت دستیابی به توسعه پایدار، کشورها و سازمان‌های معدنی را به این فکر واداشته است تا به‌دنبال راهنماها و دستورالعمل‌هایی با هدف رفع این چالش‌ها و دستیابی به‌نوعی معدنکاری مسئولانه باشند؛ دستورالعمل‌هایی که پیروی از آنها به تقویت رابطه معدنکاری با ذی‌نفعانش کمک کند.
در این راه البته شرکت‌ها و سازمان‌های معدنی الگوهایی هم دارند که می‌تواند الهام‌بخش باشد. یکی از مهم‌ترین این الگوها، اهداف توسعه پایدار سازمان ملل است. سازمان ملل با ارائه 17 هدف توسعه پایدار، اعضای خود را ملزم کرده است تا با پیروی از این اهداف در راستای توسعه پایدار گام بردارند. از همین رو بسیاری از شرکت‌های معدنی برای رفع چالش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی خود و تحقق معدنکاری مسئولانه این اهداف را در استراتژی‌های خود منظور می‌کنند تا بتوانند در پروژه‌های معدنی خود توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را به‌طور هم‌زمان تضمین کنند.
در کنار اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، شورای بین‌المللی معادن و فلزات نیز 10 اصل را برای اعضای خود تعریف کرده و آنها را ملزم به اجرای آن اصول دانسته است. این اصول بر اساس قوانین و شیوه‌نامه‌های مربوط به حقوق بشر، نیروی کار، محیط‌زیست و عملیات ضد فساد ارائه شده‌اند. برای آشنایی با این ۱۰ اصل می‌توانید مقاله معدنکاری براساس اصول توسعه پایدار را بخوانید. به‌علاوه گواهینامه‌هایی همانند ISO14000 (گواهینامه محیط‌زیست)، SA8000 (گواهینامه مسئولیت‌پذیری اجتماعی) و AA1000 (گواهینامه مسئولیت‌پذیری) از سوی موسسات بین‌المللی معرفی شده‌اند که بنگاه‌های اقتصادی چه معدنی و چه غیرمعدنی می‌توانند از آنها استفاده کنند.
در کنار تلاش سازمان‌های جهانی، هر کشور نیز راهنماها و دستورالعمل‌هایی با توجه به شرایط ویژه اقتصادی و اجتماعی خودش دارد. به‌عنوان مثال کانادا در سال 2009 با ارائه راهنمای «ساخت مزیت کانادا، استراتژی مسئولیت اجتماعی شرکتی برای بخش بین‌المللی شرکت‌های استخراجی» به تشویق شرکت‌های معدنی برای استفاده از معدنکاری مسئولانه در پروژه‌های بین‌المللی و خارج از خاک این کشور پرداخت.
راهنمای مسئولیت اجتماعی معدنکاری در ایران
با ورود مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها (CSR) به ایران، در کشورمان نیز اقداماتی برای کاربرد این مفهوم در بنگاه‌های اقتصادی معدنی و غیرمعدنی انجام شد. به‌عنوان مثال نسخه ملی استاندارد پاسخگویی اجتماعی از سوی موسسه استاندارد تدوین شد. همچنین کمیته ملی توسعه پایدار با مشارکت تمام وزارت‌خانه‌ها تشکیل شد که هدف آن دخیل کردن توسعه پایدار در سیاست‌گذاری‌های کلان و همچنین توجه دادن دستگاه‌های اجرایی و شرکت‌های دولتی به رعایت مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی بود. از سوی دیگر موسساتی نظیر مرکز ترویج مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و انجمن مدیریت سبز ایران تشکیل، دوره‌های آموزشی با محوریت موضوع CSR برگزار شد و این مفهوم به‌مرور به ادبیات فعالان اقتصادی وارد شد.
با این‌حال خلأ وجود یک راهنما برای پیاده‌سازی مسئولیت اجتماعی در معادن که به‌طور خاص به مسائل این بنگاه‌های اقتصادی کشور بپردازد، احساس می‌شد. در سال ۱۳۹۶ پیشنهاد نگارش «راهنمای مسئولیت اجتماعی معدنکاری» که به‌صورت تفصیلی به شرح تمام مراحل و قسمت‌های لازم برای اجرای برنامه مسئولیت اجتماعی معدنکاری می‌پردازد ازسوی شرکت پایش معدن هوشمند پاسارگاد به سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) پیشنهاد و پس از تایید ایمیدرو نگارش آن آغاز شد. هدف از تدوین این راهنما معرفی CSR و نحوه کاربرد آن در معدنکاری است اما این راهنما اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کند مواردی همچون کمک به توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع میزبان، توجه به نیازهای ذی‌نفعان و تلاش در جهت رفع آنها، حفاظت از محیط‌زیست و… که در شکل یک تمامی این اهداف ارائه شده است.
راهنمای مسئولیت اجتماعی معدنکاری ۱۲ فصل دارد. در فصل یک و دوی این راهنما تاریخچه CSR و مفاهیم مرتبط با این حوزه مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم مراحل انجام مسئولیت اجتماعی در معادن تشریح شده است. در فصل چهارم موضوع ارزیابی اثرات اجتماعی معدنکاری و نقاط خطر و ریسک بیان شده‌اند. در فصل پنجم با مهم‌ترین مسائلی که در حوزه مسئولیت اجتماعی و محیط‌زیستی در معدنکاری سروکار دارید، آشنا خواهید شد. فصل شش به ارائه استانداردها و تجارب کشورها و شرکت‌های مطرح دنیا پرداخته است. فصل هفتم موضوع نظارت و ارزیابی طرح‌های مسئولیت اجتماعی در معدنکاری و چگونگی انجام آن را مطرح کرده است. در فصل هشت موضوع گزارش‌دهی طرح، گزارش پایداری (GRI) معرفی و نحوه اجرای آن بیان شده است. فصل نهم به مطالعه موردی شرکت کانادایی باریک به‌عنوان یکی از نمونه‌های موفق اجرای طرح‌های مسئولیت اجتماعی در معدنکاری اختصاص دارد. در فصل دهم نتایج یک نظرسنجی از شرکت‌های معدنی ایران در زمینه تجارب و چالش‌های اجرای مسئولیت اجتماعی معادن در ایران که توسط خود نگارندگان انجام شده، ارائه شده است. در فصل یازدهم تجارب شرکت‌های معدنی و صنایع ایران در زمینه مسئولیت اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوازدهم که فصل پایانی است راهنمایی برای تدوین گام‌به‌گام سند مسئولیت اجتماعی سازمان در شرکت‌های معدنی ارائه شده است.
در پایان باید یادآور شد هر برنامه CSR نیازمند آن است که به‌صورت مجزا طراحی شود و به‌طور پیوسته با توجه به نیازهای ذی‌نفعان (شامل پرسنل، ذی‌نفعان محلی، سازمان‌های محلی و دولتی و سرمایه‌گذاران و غیره) مورد ارزیابی قرار گیرد. پروژه‌های CSR بر محوریت سه موضوع محیط‌زیست، جامعه و اقتصاد طراحی می‌شوند و ارائه گزارش‌های دوره‌ای و منظم از فعالیت‌های صورت گرفته توسط شرکت‌های معدنی در زمینه CSR، به افزایش میزان آگاهی جوامع محلی، ذی‌نفعان و دولت نسبت به تاثیر‌ات مثبت و اقدامات سازنده شرکت کمک می‌کند. از همین رو نیاز است که تمامی شرکت‌ها نقشه‌ای در دست داشته باشند تا بتوانند به بهترین شکل ممکن برنامه CSR مختص خود را جامه عمل بپوشانند. نقشه‌ای که آنها را به گنجی به اسم توسعه پایدار می‌رساند.
منبع مطالعاتی
راهنمای مسئولیت اجتماعی معدنکاری (گزارش نهایی) برای سازمان ایمیدرو؛ شرکت پایش معدن هوشمند؛ ۱۳۹۷
