پرستو مرادی-پایش معدن هوشمند
استارت‌آپ که واژهای با عمر قابل توجه در حوزه فناوری و کامپیوتر است، در چند سال اخیر در فضای کسب‌وکارهای معدنی راه یافته و به‌نوعی تداعی‌کننده سرعت، خلاقیت و افزایش بهره‌وری است. در این بین، کسب‌وکارها حوزه معدنی به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین حوزه‌ها در زنجیره ارزش بیش از پیش به حضور استارت‌آپ‌ها نیازمند هستند. چرا که معدنکاری سنتی در جهان برای تطبیق با تغییرات سریع عرصه‌های فناوری، اقتصادی، اجتماعی و… در کنار چالش‌های جدید باید از ابزارهای یاری‌کننده‌ای برای افزایش توان رشد خود استفاده کند. از این‌رو توجه به استارتآپهای معدنی و نقش‌های متعدد آن‌ها در تمامی بخش‌های صنعت معدن بسیار مورد توجه است. در این نوشتار مروری خواهیم داشت بر چگونگی حضور استارتآپهای معدنی در صنعت معدن.
استارت‌آپ کلید حل سریع و هوشمند چالش
اگر از نگاه لغوی به واژه استارت‌آپ نگاه کنیم، فرهنگ لغت آکسفورد آن را یک «کسب‌وکار تازه تاسیس شده» تعریف می‌کند. کسب‌وکاری که ناتالی رابمد[1] در مقاله‌ای در فوربس[2]، ویژگی اصلی آن را توانایی رشد برشمرده است، توانایی که شرکت را با سرعت بسیار بالا توسعه می‌دهد. توجه به این شرکت‌ها از این‌رو حائز اهمیت است که تحول‌های اخیر در جامعه امروزی در سطح جهان و چالش‌های مهم و متعدد اجتماعی، اقتصادی، محیط‌زیستی و… مدل کسب‌وکارها و شرکت‌ها را تغییر داده است. حال استارت‌آپ‌ها با ورود خود و موفقیت در بازگشت سریع سرمایه، بهره‌وری بالاتر و قیمت کمتر برای مشتریان نسبت به حوزه‌های سابق کسب‌وکار، جهان جدیدی را در حل چالش‌ها و ارائه راهکارهای خلاقانه ایجاد می‌کنند و می‌توانند در عرصه‌های متعدد وارد شوند.
در بین این عرصه‌ها نیز معدن به‌عنوان یکی از حوزه‌های مهم و بنیادین و قرار گرفته در ابتدای زنجیره تولید و اقتصاد هر کشور تمایل بارزی به استارت‌آپ‌ها با ایده‌های نوآورانه‌شان دارد که بتواند رونق تازه‌ای به عملکرد سنتی خود ببخشد و عقب‌ماندگی خود را در زمینه دیجیتال‌سازی نسبت به سایر بخش‌های صنعتی جبران کند. این عقب‌افتادگی در واقع یک پتانسیل بزرگی است که می‌تواند شرکت‌های استارت‌آپی را وارد این حوزه کند. چرا که شرکت‌های معدنی سنتی باید بدانند که بجای آنکه همه چیز را خودشان ابداع کنند، باید به سمت استفاده از خدمات نوآورانه شرکت‌های استارت‌آپ معدنی حرکت کنند. این اقدام حتی می‌تواند آن‌ها را با استفاده از جریان‌های تحول دیجیتال و سبز به سمت معدنکاری پایدار سوق دهد که در نهایت آن‌ها را در جلب رضایت ذی‌نفعان بسیار کمک می‌کند. به‌طور کلی می‌توان گفت ارتباط شرکت‌های معدنی با استارتآپهای معدنی کمک به حل چالش‌های معدنی و بهبود کسب‌وکار معدنی در سراسر جهان خواهد کرد.
چرا استارت‌آپ معدنی؟
موسسه PWC اعلام کرد که در سال 2018 نسبت به 2017 ظرفیت بازار صنعت معدن با رشد 30 درصدی به 926 میلیارد دلار و درآمد ناشی از آن با رشد 23 درصدی به 600 میلیارد دلار رسیده است. این رشد بازار از یک سو و از سوی دیگر رشد تقاضای مواد معدنی برای صنایع پیشرفته و فناوارنه، ارتقای صنعت معدنی را بیشتر مورد توجه قرار داده است. در کنار این دو عامل یاد شده، بازار تجهیزات معدنی نیز همزمان رشد خواهد داشت، به‌طوری‌که برآورد شده است، نرخ سود سالانه بازار تجهیزات معدنی از 7/77 میلیارد دلار در سال 2018 به 3/112 میلیارد دلار در سال 2025 خواهد رسید. حال رسیدن به چنین ارقام اقتصادی قابل توجه در این زمان کم، حوزه معدنی را به سرعت و خلاقیت استارت‌آپ‌ها نیازمند کرده است.
علاوه بر پتانسیل بازار موجود، وجود ریسک‌های مختلف همراه با معدنکاری مانند کاهش عیار ذخایر معدنی، افزایش هزینه‌های عملیاتی، چالش‌های زیست‌محیطی و اجتماعی معادن و نیاز به افزایش تولید و بهره‌وری، شرکت‌های معدنی را به سمت استفاده از راهکارهای خلاقانه و نوآورانه سوق می‌دهد تا بتوانند همچنان بر ارزش زنجیره تولید خود بیافزایند و آینده‌ای پایدار را تضمین کنند.
نیازمندی صنعت معدن به استارتآپهای معدنی از این‌روست که این شرکت‌های نوپا با استفاده از پیشران‌های شش‌گانه کلیدی که عبارتند از: نفوذ دانش و فناوری در حوزه معدنی، ضرورت نوآوری و رفع موانع آن در صنعت معدن، استفاده از توسعه فناوری‌های جدید، ضرورت توجه به توسعه پایدار، تلاش برای مقابله با کاهش ذخایر معدنی همزمان با رشد تقاضای مواد معدنی می‌توانند به صنعت معدن کمک کنند. در واقع به‌طور جزئی‌تر شرکت‌های استارت‌آپی با اقداماتی همانند توسعه مدل‌های جدید کسب‌وکار، روش‌های نوین بهره‌برداری، تجزیه و تحلیل داده‌ها و اتوماسیون‌های نوین همراه با یکپارچه‌سازی، کاهش ریسک‌های اکتشافی، کمک به کاهش آسیب‌رسانی و تقویت مشارکت‌های اجتماعی، روش‌های بازیافت کالا و رفع مشکلات ناشی از کمیابی مواد معدنی، توجه به کاهش هزینه‌های عملیاتی و… می‌توانند اهداف اقتصادی یاد شده را محقق سازند.
گروه‌بندی استارتآپهای معدنی بر اساس نقش، فناوری و درآمد
فرصت‌های فناورانه از جمله فعالیت‌های پشتیبان، حمل‌ونقل و بازاریابی، فرآوری، معدنکاری، طراحی و توسعه سایت معدنی و اکتشاف مواد معدنی؛ در ایفای نقش استارت‌آپ‌ها در سراسر زنجیره ارزش حوزه معدن فراوان است، به‌طوری‌که رشد تعداد شرکت‌های استارت‌آپی معدنی با گذشت زمان خود گواهی بر این مسئله است (شکل 1). بررسی 200 شرکت استارت‌آپی معدنی نیز در جهان نشان داده است که کشورهای استرالیا وآمریکا به‌عنوان کشورهای معدنی بزرگ جهان به ترتیب با سهم‌های 22 و 21 درصدی بیشترین تمایل در تاسیس شرکت‌های استارت‌آپ معدنی را داشته‌اند (شکل 2).
استارتآپهای معدنی در توسعه صنعت معدن با ایفای شش نقش بسته به ماهیت استارت‌آپ می‌توانند به حل چالش‌های این صنعت بپردازند. این شش نقش در شکل 3 به اختصار نشان داده شده است.
اما برای درک اینکه چگونه این شرکت‌ها نقش خود را در هر یک از بخش‌های معدنی ایفا می‌کنند به برخی راهکارهای آن‌ها در سه حوزه معدنی، اکتشاف، استخراج و فرآوری می‌پردازیم. راهکارهایی همانند استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی، پردازش تصاویر، تحلیل کلان داده به‌منظور تحلیل عددی یا رصد و بررسی مناطق مورد نظر؛ به‌کارگیری پهپادها و کوادکوپترهای کوچک جهت نقشه‌برداری و تصویربرداری؛ ارائه دستگاه‌های قابل حمل نقشه‌بردار و اسکن سه‌بعدی و… در اکتشاف، استفاده از اینترنت اشیا و هوشمندسازی ماشین‌آلات استخراج و استفاده از فناوری‌های جدید همانند لیزر برای کشف دقیق رگه‌های معدنی و… در استخراج و استفاده از فناوری‌های زیستی، نانو و… برای ارائه روش‌های جدید در فناوری مواد معدنی به‌ویژه فلزات ارزشمند و استفاده از فناوری تشخیص نوری و هوش مصنوعی برای دستگاه‌های سورتینگ و جداساز مواد معدنی در فرآوری همگی فرصت‌های حضور و ایفای نقش شرکت‌های استارت‌آپی در رفع چالش‌های حوزه معدنی است.
در واقع می‌توان گفت که زنجیره فعالیت استارتآپهای فعال در صنعت معدن شامل اکتشاف معادن، استخراج مواد معدنی، فرآوری مواد معدنی و خدمات پشتیبانی و عملیاتی در صنعت معدن می‌شود. در شکل 4 برخی استارتآپهای معدنی جهان به تفکیک حوزه فعالیت نشان داده شده است. به‌عنوان مثال شرکت امریکایی HiveUAV با سرمایه 144 هزار دلاری ترکیبی از انواع مختلف پهپادها و ایستگاه‌های رصد خودکار برای پایش و کنترل نقاط دورافتاده با سرعت و دقت بالا ارائه می‌دهد که این امر در نقشه‌برداری سایت‌های معدنی بسیار کمک‌کننده است. شرکت Merger نیز با استفاده از فناوری لیزر رگه‌های اصلی معدنی در معادن برای استخراج و حفاری بهینه استفاده می‌کند. این امر منجر به کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت، کارایی و دقت بیشتر به روش‌های سنتی می‌شود.
حال اگر از نگاه فناوری مطرح در عملکرد استارتآپهای معدنی بپردازیم، به‌طور کلی فناوری‌های مطرح در استارت آپ‌های حوزه معدن در 16 گروه قرار می‌گیرد که عبارتند از: هوش مصنوعی، رباتیک و اینترنت اشیا، ماشین‌آلات و ابزارآلات صنعتی، رادیوگرافی، پهپاد، واقعیت افزوده و مجازی، پردازش ابری، لیزر، کلان داده، بلاکچین، پردازش تصویر، فناوری‌های شیمیایی، نانو، پلتفرم آنلاین، اسکن سه بعدی و فناوری‌های زیستی. در این نوع دسته‌بندی نیز استارتآپهای بررسی شده معدنی در جهان به‌صورت شکل 5 در گروه‌بندی‌های فناوری قرار می‌گیرند. علاوه بر فناوری از نقطه‌نظر مدل درآمدی نیز استارت‌آپ‌ها را می‌توان دسته‌بندی کرد که شامل دسته‌های فروش مستقیم، کمک‌ها مردمی و مردم نهاد، مشارکت در سود، واسطه‌گری و حق اشتراک خواهد بود.
لازم به ذکر است که در بین 200 شرکت بررسی شده، 37 درصد از آن‌ها بر توسعه فناوری در بخش معدن ، 10 درصد در حوزه محیط‌زیست و مفاهیم معدنکاری سبز، 8 درصد در بهداشت و ایمنی، آموزش و یادگیری در معدن، استخدام و بهینه‌سازی کارکنان، 10 درصد در سرمایه‌گذاری، 26 درصد در عملیات و 9 درصد در زیرساخت فعالیت دارند.
وضعیت استارت‌آپ معدنی در ایران
در ایران، معاونت علمی و فناوی ریاست جمهوری در برنامه‌ای ملی پیرامون استارتآپهای کشور اقدام به گفتمان‌سازی کرده و با معرفی استارتآپهای مسئله‌محور در حوزه‌های گوناگونی از جمله حوزه معدنی، چالش‌های با موضوع‌های راهبردی هر حوزه را با الگوهای کسب‌وکار شرکت‌های نوپای جهانی ارائه کرده است. این اقدام با اهداف جهت‌دهی به تلاش‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در توسعه استارت‌آپ‌ها، شبکه‌سازی میان فعالان جامعه دانش‌بنیان، شناسایی تصویر آینده مدل کسب‌وکار نوین، تعهدآفرینی در خصوص حمایت از توسعه کسب‌وکار دانش‌بنیان و استارت‌آپی و ترویج تجربه‌های موفق داخلی در جامعه بوده است.
به‌طور تخصصی نیز موسسه یونیدرو (موسسه مشترک ایمیدرو و دانشگاه تهران) به‌عنوان نخستین مرکز استارتآپهای معدنی توسط ایمیدرو معرفی شده که به‌دنبال جریان‌سازی تولید علم در پروژه‌های معدن و صنایع معدنی است. در واقع در این مرکز مشکلات اساسی معدن و صنایع معدنی شناسایی شده و به این مرکز اعلام می‌شود و سپس استارت آپ‌ها در جهت حل این مشکلات وارد عمل می‌شوند که البته شناسایی نیازهای صنایع معدنی و معرفی به استارت‌آپ‌ها هنوز در مراحل اولیه است. در این راستا شرح کامل آخرین رویداد یونیدرو به‌نام اینوماین در گزارشی تحت عنوان «نیازهای فناورانه با سودآوری چند میلیاردی همچنان چشم‌انتظارند» منتشر شده است. لازم به‌ذکر است که ایمیدرو بیان کرده به‌زودی اساس‌نامه و شیوه‌های اجرای مرکز استارتآپهای معدنی تعیین می‌کند.
با این‌وجود در جهان سرمایه‌گذران استارت‌آپی پول خود را برای تاسیس استارتآپهای جدید هزینه می‌کنند و این در شرایط رکود معادن نشانه مثبتی است و امید است که این رشد سرمایه‌گذاری در ایران نیز محقق شود.
منابع مطالعاتی:
- Boom in Mining Startups, Dr. Kash Sirinanda, 2017
- mineconnector.com
- niscoir.com
- بررسی تجربیات جهانی شرکت‌های استارت‌آپ در حوزه معدن: حوزه‌های فعالیت، فناوری‌ها و مدل‌های کسب‌وکار؛ ایرج تاج‌الدین، مهدی کاکاوند کردی، علی زرمالی و نعیم جاوید؛ دانش بنیان فناور؛ 1398
[1] Natalie Robehmed
[2] Forbes
