اثبات می‌کند که می‌تواند مشکل صنعت را رفع کند و این گامی می‌شود برای پیشنهاد دیگر پروژه‌های صنعتی به او. اساتیدش همواره عنوان می‌کنند که خانم دکتر می‌تواند از عهده کار شما بربیاید. به تعبیر خودش تعهد او به انجام کار خوب، برای او کار پشت کار می‌آورد. خانم دکتر بهری، بانوی معدنکار موفق کشور میهمان این گفتگوی ماست.
خودتان را معرفی می‌کنید و می‌گویید چطور شد که به فعالیت آکادمیک در حوزه مهندسی معدن روی آوردید و سهم فعالیت پژوهشی خود را نسبت به فعالیت اجرایی بیشتر کردید؟
زهرا بهری، متولد سال 1364 استان سمنان و شهرستان گرمسار هستم. همواره در طی دوران تحصیل خودم به ویژه در دوران کارشناسی به این موضوع اشاره می‌کردم که تمایل دارم چیزی را کشف یا اختراع کنم. از این‌رو تمایل داشتم که تا مقطع دکتری ادامه تحصیل بدهم و در رشته تحصیلی خودم موفق بشوم. عمده این علاقه من به رشته معدن از پایان‌نامه دوره کارشناسی من شروع شد، چرا که موفق شدم پایان‌نامه خود را به خوبی انجام دهم. این موفقیت به من این باور را داد که توانمندی‌های لازم برای فعالیت در امور آزمایشگاهی را دارم و می‌توانم در این رشته به خوبی فعالیت کنم. از این رو پس از تحصیل در گرایش استخراج در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، دکتری را در گرایش فرآوری ادامه دادم. در واقع می‌توانم بگویم که علاقه شدید به مطالعات در مرزهای دانش علت اصلی فعالیت آکادمیک من در حوزه معدن است و همچنین با توجه به سطح مقطع تحصیلی، فعالیت‌های پژوهشی بیشتری از ما انتظار می‌رود.
از اولین تجربه همکاری‌تان با صنعت برای ما بگویید، همکاری شما چگونه پیش رفت؟
شرکت آلومینای ایران در جاجرم با مشکل آسیاب مواجه شده بود. من به همراه دیگر همکارم که ایشان هم خانم و تحصیل کرده مقطع دکتری بودند برای رفع مشکل این شرکت داوطلب شدم. در ابتدا با ما اینگونه برخورد شد که دو خانم چطور آمده‌اند که مشکل ما را حل کنند؟ چون نگاه به گونه‌ای است که خانم‌ها را حتی اگر دارای تحصیلات عالی باشند، توانمند در عرصه صنعت و معدن نمی‌دانند. با این‌حال ما با مدیریت صحبت کردیم و طی جلسه‌ای با ارائه نظرها و پیشنهادهای لازم نشان دادیم که با کار آشنا هستیم و می‌توانیم به رفع مشکل مجموعه آنها کمک کنیم. در نهایت نیز اثبات کردیم که قادر به رفع مشکل آنها بودیم و این موضوع حتی در خبرگزاری ایسنا انعکاس داده شد.
امروز می‌گویم که سخت‌ترین چالش من در دوران فعالیت در حوزه صنایع معدنی، روزی بود که وارد آسیاب کارخانه آلومینای جاجرم شدم تا بتوانم مشکل آن رفع کنم. البته استارت اولیه کارخانه مسی که راه اندازه کردیم نیز به‌نوبه خود چالش سختی بود.
از این‌رو باور من بر این است که اینکه یک خانم چگونه توانمندی‌های خود را معرفی کند، بسیار در پذیرش او مهم و تاثیرگذار خواهد بود. او می‌تواند با نمایش عملکرد عالی خود با تفکر محدودیت‌آفرین برای خانم‌ها مقابله کند. اثبات توانمندی‌های رفتاری، گفتاری و علمی توسط خانم‌ها می‌تواند جایگاه حرفه‌ای مناسبی را بری آنها در صنایع معدنی ایجاد کند.
نگاه جامعه و شناخت مردم از رشته مهندسی معدن چقدر در بسترسازی حضور زنان موثر است؟
اطلاع‌رسانی ضعیف از جمله عواملی است که افراد تصور می‌کنند که خانم‌ها نمی‌توانند در حوزه معدن فعالیت کنند. بنابراین با آموزش و اطلاع‌رسانی می‌توان این نوع نگاه را تغییر داد. با توجه به اینکه رشته مهندسی معدن چهار گرایش اکتشاف، استخراج، فرآوری و مکانیک دارد، من با توجه به تجربه کاری خودم در حوزه فرآوری می‌توانم بگویم که خانم‌ها می‌توانند حضور خوبی در شاخه فرآوری داشته باشند. بنابراین اگر فضای کار و آینده شغلی شفاف معرفی شود، نگاه جامعه به حضور زنان در عرصه معدنکاری تغییر خواهد کرد.
بزرگ‌ترین چالش پیش‌روی حضور زنان چیست و چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید؟
بزرگ‌ترین مشکل از نگاه من، اشتغال جوانان است، مشکلی همه‌گیر که هم زنان و هم مردان با آن مواجه هستند. برای حل این چالش نیز باید به پتانسیل‌های موجود در حوزه معدن توجه کنیم. معدن جزو حوزه‌هایی است که می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی ایجاد کند و جوانان را به‌کار بگیرد و افراد نیز می‌توانند با کسب توانمندی‌های لازم وارد بازار کار این رشته شوند.
پیش‌تر من پیشنهادی مبنی بر ایجاد تشکل‌های مردم نهاد یا شرکت‌های دانش‌بنیانی ارائه کرده بودم که طی آن صرفا به جذب زنان فعال در حوزه معدن بپردازد. در واقع خود مردم متقاضی جذب زنان در صنایع معدنی باشند و سرمایه‌گذاران نیز روی چنین امری سرمایه‌گذاری لازم را انجام بدهند و شرکت‌ها یا مجموعه‌های مردم نهادی شکل بگیرد. تحقق چنین طرحی نشان خواهد داد که در مجموعه‌های هم‌ترازی که توسط آقایان اداره می‌شود، خانم‌ها نیز می‌توانند یک مجموعه را به‌خوبی هدایت کرده و به دستاوردهای مناسبی برسند. ایران نیز کشوری معدنی است و گستردگی بالایی در مواد معدنی دارد. از این‌رو در تمام استان‌ها این تشکل‌های مردم نهاد می‌توانند شکل بگیرند و در بخش‌های مختلف همانند کارخانه‌های فرآوری خانم‌های معدنکار آن منطقه ورود پیدا کنند. این امر به اشتغال، فعال شدن صنایع معدنی و رشد حضور زنان کمک خواهد کرد. سازمان‌های خصوصی و دولتی نیز می‌توانند از این شرکت‌های مردم نهاد حمایت کنند.
بنابراین به‌طور خلاصه بگویم از نگاه من اساسی‌ترین اقدام برای رشد سهم فعالیت زنان معدنکار احداث تشکل‌های مردم نهاد مخصوص بانوان با هدف جذب و حمایت از سرمایه‌گذاران بومی و همچنین احداث شرکت‌های دانش بنیان مخصوص بانوان به منظور ارتقاء صنعت فرآوری در کشور است که از نظر من این کار بر عهده نماینده هر شهرستان است. خود خانم‌ها نیز توانایی‌های اصلی خود در حوزه معدن را شناسایی کنند و به دنبال مهارت‌هایی باشند که در کارهای مشخص، آنها را در رقابت با دیگران قرار می‌دهد.
آیا ایجاد یک مجموعه تنها مختص خانم‌ها یک تبیعض جنسیتی به شمار نمی‌رود؟
ببیند الزامی در جذب صرف خانم‌ها در این پیشنهاد وجود نداشت، بله می‌توان بخشی را هم به آقایان اختصاص داد و این امر بستگی به هدف نهاد مربوطه و تاسیس‌کننده دارد. باید این موضوع را در نظر داشت که ما نمی‌توانیم از نقطه نظر جنسیتی مردان را با زنان مقایسه کنیم، چرا که هر گروه توانمندی‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارد. به‌عنوان مثال توانایی‌های جسمانی خانم‌ها از آقایان کمتر است، اما در توانایی‌های فکری، تجربه نشان داده است که خانم‌ها می‌توانند حتی عملکردهای بهتری از خود نشان بدهند. البته در خصوص توانایی‌های جسمانی و فیزیکی نیز باید خاطرنشان کنم که افراد در معدن کار مکانیکی انجام نمی‌دهند و امور معدنی توسط دستگاه‌ها انجام می‌شود و نیروی معدنکار تنها این دستگاه‌ها را مدیریت و هدایت می‌کند. بنابراین نباید این نگاه را داشت که خانم‌ها به‌دلیل توانایی‌های فیزیکی کمتر از آقایان نمی‌توانند در تمام بخش‌های معدن همانند طراحی، نظارت و… حضور داشته باشند.
جدای از موضوع تفاوت‌های ماهیتی زنان با مردان، اما مسائلی همانند ایفای نقش مادری در یک خانواده نیز از چالش‌های حضور زنان در معادن هست، از نظر شما خانم‌ها چگونه می‌توانند تعادل لازم را بین نقش مادری و حرفه شغلی خود برقرار کنند؟
موضوع تعادل بین زندگی شخصی و شغلی زنان تنها مرتبط با فعالیت زنان در صنایع معدنی نیست، بلکه تمامی زنان شاغل نه صرفا زنان معدنکار به‌دلیل نگاه فرهنگ و جامعه با مسئله ایفای مسئولیت مادری و زن بودن در محیط خانواده و خانه‌داری مواجه هستند. با این‌حال با تلاش و برنامه‌ریزی لازم می‌توان این تعادل را برقرار کرد.
آیا شما در مسیر کاری خود با مخالفت‌های خانواده مواجه نشدید؟
خانواده هیچ‌گاه با من مخالفتی نداشتند. به‌طوری‌که من بارها به ماموریت‌های تنهایی رفته‌ام، اما هرگز خانواده مخالفتی نکردند. لازم به ذکر است که باید این فرهنگ‌سازی نیز ایجاد بشود که بپذیرند خانم‌ها می‌توانند به تنهایی سفر رفته و در مجموعه‌هایی که تعداد پرسنل آقای بالایی دارد، به خوبی فعالیت کند. پیش آمده که در مجموعه‌هایی فعالیت کرده‌ام که تنها خانم آن مجموعه من بوده‌ام. البته باید این روحیات و توانمندی‌های خود فرد را نیز در این اعتمادسازی و نبود مخالفت‌ها در نظر بگیریم.
باتوجه به اینکه در حال حاضر تمرکز فعالیت فعلی شما در حوزه علمی پژوهشی است، جنس فعالیت کنونی شما با دوران کار در حوزه صنعتی و مسئول فنی بودن چقدر متفاوت است؟
در حال حاضر در هر دو حوزه مشغول فعالیت هستم. جنس کار در حوزه صنعت سخت‌تر و با مسئولیت بیشتری است و در مقابل حوزه پژوهش نیز مطالعات و زمان بیشتری برای رسیدن به هدف نیاز دارد. از این‌رو، همواره تمایل دارم که هم در حوزه پژوهش آکادمیک و هم توسعه صنعتی حضور داشته باشم. هر یک از این حوزه‌ها چالش‌ها و جذابیت‌های خاص خود را دارد. باید در نظر داشته باشیم که یک پژوهشگر موفق زمانی موفق عمل خواهد کرد که صنعتگر موفقی باشد و همین‌طور بالعکس، صنعتگر موفق باید پژوهشگر موفق باشد. در واقع این دو به یکدیگر وابسته هستند و دانش را با این ارتباط به مرحله کاربردی شدن می‌رسانند.
آیا پیشنهاد تجربه کار در محیط صنعت را به تمامی زنان فعال در حوزه معدن پیشنهاد می‌کنید؟
بله، تجربه نشان داده است که حتی در محیط آکادمیک، اساتیدی که تجربه کار اجرایی و صنعتی داشته‌اند، تدریس و عملکرد بهتری در فضای آکادمیک از خود نشان داده‌اند و دانشجویان نیز کار را بهتر لمس می‌کنند. چرا که انتقال مطالب به‌خوبی انجام می‌شود.
آیا تمامی حوزه‌های بدنه صنعت و معدن را برای فعالیت زنان مناسب می‌دانید و چرا؟
بله زنان در تمامی حوزه های معدنی، از سازمان های اداری در این حوزه گرفته تا سایت معدن می‌توانند فعالیت داشته باشند. اتفاقا با توجه به روحیات بانوان از لحاظ دقت و توجه بیشتر به جزئیات حتی می‌توانند موفق‌تر از آقایان عمل کنند.
از نگاه شما فعالیت علمی بانوان معدنکار نسبت به مردان از چه سطح کیفی برخوردار است؟
فعالیت علمی بانوان معدنکار در سطح کیفی یکسان و گاها بالاتر از آقایان قرار دارد به دلیل اینکه بانوانی که در این حوزه فعالیت علمی می‌کنند قطعا افراد سخت کوش و فعالی هستند که به این حوزه ورود پیدا کردند.
امروز بارزترین عامل موفقیت پذیرش‌تان به‌عنوان خانم معدنکار از سوی مجموعه‌های معدنی را چه می‌دانید؟
تجربه را یکی از مهم‌ترین عوامل می‌دانم و در کنار آن پشتکار و ایجاد ارتباط نیز بسیار کمک‌کننده بوده است. من هرگاه پروژه‌ای را از صنعت قبول می‌کنم، خودم را درگیر حق الزحمه و هزینه پروژه نمی‌کنم. بلکه تنها در پی این هستم که کار به بهترین نحو ممکن انجام و ارائه شود. چرا که اعتبار خود را بالاتر از حق‌الزحمه می‌دانم و در تلاش هستم که رضایت مخاطب صنعتی را جلب کنم که در آینده بتوانم پروژه‌های صنعتی وسیع‌تر و بیشتری را با تیم محققین انجام بدهم. از این رو باور دارم که اگر تنها یک کار صنعتی در طول یک سال به بهترین وجه ممکن انجام شود، بهتر از انجام 10 پروژه صنعتی ناقص و نامطلوب است. از طرف دیگر اگر یک پروژه صنعتی به خوبی انجام نشود، در آینده شانس دریافت پروژه صنعتی را نخواهیم داشت. البته باید خاطر نشان کنم که اخد همکاری در یک پروژه صنعتی نیز سختی‌های خود را داشته و امری ساده نیست. بنابراین انجام پروژه صنعتی خوب، مقدمه دریافت پروژه صنعتی دیگر است. به‌تعبیری اگر گفته می‌شود پول روی پول می‌آید، من می‌گویم که انجام کار خوب باعث می‌شود که کار روی کار بیاید. انجام کار درست، کار دیگری را رقم می‌زند. از این‌رو، بارها با ارجاع پروژه‌های صنعتی از سراسر کشور مواجه می‌شوم.
در نهایت می‌توانم بگویم که اگر فرد توانایی خود را شناسایی کند و سپس تمام تمرکز خود را روی انجام عالی کارها و وظایف قرار دهد، دستاورد خوبی کسب کرده و صنعتگران به او مراجعه خواهند کرد.
در طول دوره فعالیت خود چه افرادی از شما حمایت می‌کردند؟
عملکرد من در دوران تحصیل و همچنین تشویق‌های اساتید باعث می‌شد که بتوانم در بخش‌های گسترده‌ای حاضر شده و فعالیت کنم. به‌گونه‌ای این تشویق‌ها و حمایت‌های روانی منجر می‌شد که دیگران نیز به توانمندی‌های من اعتماد داشته باشند. در خاطرم هست که اساتیدم همواره در زمان ارائه یک پروژه، به صاحبان پروژه می‌گفتند که خانم دکتر بهری از عهده این کار برمی‌آید.
آیا شبکه پویا و بستر ارتباطی بین زنان معدنکار در ارتقای فعالیت زنان در حوزه معدن موثر است؟
بله، این بستر نقش بسیار سازنده‌ای می‌تواند ایفا کند، از جمله در معرفی افراد توانمند به یکدیگر برای فرصت‌های شغلی که در مسیر کاری با آن مواجه می‌شویم. بارها پیش آمده که به ما گفته شده که نیروی کار خانم معرفی کنیم و من کسی را نمی‌شناختم معرفی کنم. بنابراین ایجاد چنین شبکه‌ای در حل چنین مسائلی می‌تواند کمک‌کننده باشد. علاوه بر موضوع اشتغال، می‌توانیم اطلاعات کاری و تجارب خود را به اشتراک بگذاریم.
و در نهایت اگر به عقب بازگردید آیا باز هم مهندسی معدن را انتخاب می‌کنید و چرا؟
بله حتما مهندسی معدن و مخصوصا رشته فرآوری را انتخاب می‌کردم، زیرا علمی است که آنچه را می‌آموزی در آزمایشگاه و صنعت نیز آن را تجربه خواهی کرد. چرا که ماده‌های معدنی کم عیار را با تخصص و توانمندی‌های خود می‌توانیم به ماده معدنی با ارزش و قابل ارائه به صنعت تبدیل کنیم. بنابراین می‌توانم بگویم که رشته مهندسی معدن واقعا رشته ارزشمندی است و در پایان نیز بازار کار آن به نظرم بهتر از سایر رشته‌هاست.
سخن پایانی شما برای خانم‌های فارغ‌التحصیل رشته مهندسی معدن چیست؟
رشته مهندسی معدن رشته جذابی است. هر چند که در روزهای ورودم خودم به این رشته بارها از اطرافیان این سخن را می‌شنیدم که در رشته مهندسی معدن کاری برای خانم‌ها وجود ندارد و اگر درس بخوانی فایده‌ای ندارد. این سخن‌ها خود نقش انرژی منفی دارند، اما باید بدانیم که اینگونه نیست و خانم‌ها در این حوزه به‌خوبی می‌توانند فعالیت کنند.
در بین ورودی‌های کارشناسی ارشد، من تنها کسی بودم که در مقطع دکتری پذیرفته شد و به مسیر خودم ایمان داشتم و در نهایت نیز تا به امروز موفقیت‌های خوبی کسب کرده‌ام. بنابراین اگر تصور بر این است که خانم هستند و نمی‌توانند فعالیت کنند، این تصور را حذف کنند، چرا که اینگونه نیست. از طرفی نگران تامین مالی خود نیز نباشند، گستره کار و فعالیت‌ها در حوزه صنایع معدنی بسیار بالاست، حتی اگر فرد پشتوانه مالی در کنار دانش لازم را داشته باشد، می‌تواند مجموعه معدنی مناسبی را ایجاد کند.
سخن پایانی من این است که خواستن توانستن است. از نگاه من انسان در هر زمینه کاری می‌تواند بر اساس علایق و خواستن خود موفق شود. در جهان چیزی وجود ندارد که انسان نتواند آن را انجام بدهد. بارزترین قدرت انسان، اراده و خواستن اوست. انسان اگر چیزی را بخواهد، می‌تواند به آن برسد.
