پتانسیل‌های بالای معدنی کشور برای شکوفایی و توسعه خود نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی دارند. «پیمان مولوی»، مدیرعامل آکادمی تامین مالی و سرمایه‌گذاری مولوی در پنل «استارتاپ‌های معدنی و شرکت‌های معدنی دانش‌بنیان» در پانزدهمین نمایشگاه معدن و صنایع معدنی (ایران کانمین 2019) به ضرورت استفاده از شیوه‌های نوین تامین مالی در صنایع معدنی پرداخت و اشاره کرد که بهبود رتبه اعتباری ایران نقش بسیار مهمی در جذب سرمایه‌گذار بین‌المللی دارد. او همچنین اشاره کرد علاوه بر بهبود رتبه اعتباری، ایران باید خود را به قطار تغییر شکل حوزه مالی در دنیا برساند تا بتواند فاصله را خود از رقبا کم کند و وارد عرصه رقابت در دنیای سرمایه‌داری شود. آن‌چه پیشِ روی شماست، خلاصه‌ای از صحبت‌های مولوی در پنل استارتاپ‌های معدنی و شرکت‌های معدنی دانش‌بنیان ایران کانمین 2019 است.
پول کجاست؟
سرمایه‌داری در حال ورود به دوران جدیدی است. از این‌رو باید ببینم که چه اتفاقی در حوزه تامین مالی دنیا در حال رخ دادن است و وضعیت ایران در این زمینه به چه صورت است؟ چرا که اگر در این زمینه هم از دنیا عقب بمانیم، جبران این فاصله دشوار خواهد شد. چرا که اگر باز هم عقب بمانیم فاصله زیادی خواهیم گرفت. باید از اختراع چندین باره چرخ، تجربه و خطا کردن و حرکت‌های نمایشی دست برداریم و با دقت بالایی رخدادهای دنیای سرمایه‌داری را دنبال و بررسی کنیم.
نخست باید بدانیم که آیا سرمایه‌گذاری داخلی پاسخگوی این حجم از پتانسیل‌ها معدنی، نفت، کشاورزی و… است یا خیر؟ و جواب بسیار ساده است، ما به هیچ‌عنوان توان لازم برای توسعه این حجم از پتانسیل‌های موجود را نداریم. بنابراین باید سراغ تامین پول رفته و برای این امر نیز باید بدانیم که پول کجاست و چقدر است؟ در کنار آن اندازه کشور چقدر است و چه تعداد پروژه در کشور وجود دارد؟ برای دانستن پاسخ این پرسش‌ها نیز با نگاه به چهار بازار می‌توانیم محل پول را برای سرمایه‌گذاری روی پتانسیل‌های کشور پیدا کنیم.
- بازار سرمایه جهانی[1]: اندازه کل بازارهای مالی حدود 73 هزار میلیارد دلار است. کل تولید ناخالص ایران منهای 10 درصد کاهش رشد اقتصادی امسال به 370 میلیارد دلار می‌رسد. لازم به ذکر است که در داخل کشور بر اساس قانون برنامه ششم، بیش از 50 درصد از تامین مالی بنگاه‌های بزرگ و متوسط باید توسط بازار سرمایه انجام شود. متاسفانه شرکت‌های معدنی و شرکت‌های فعال در بازار معدن با بازار سرمایه فاصله زیادی دارند و در ایران شرکت‌های بزرگ معدنی با پتانسیل بالا وجود دارند که هنوز وارد بازار سرمایه نشده‌اند که این مساله همواره دو دلیل دارد: ترس یا عدم اطلاع.
- بازار پول جهان[2]: اندازه پول آماده در جهان برای سرمایه‌گذاری رقمی بالغ بر 90 هزار میلیارد دلار است.
- بازار بدهی[3]: اندازه این بازار نیز 215 هزار میلیارد دلار است که نسبت به دو بازار قبلی اندازه بزرگ‌تری دارد.
- بازار اوراق مشتقه[4] نیز که به‌عنوان بزرگ‌ترین ساخته بشر می‌توان از آن یاد کرد دارای اندازه 544 هزار میلیارد دلار است و بیشتر معاملات صنایع معدنی در این بازار انجام می‌شود.
نکته قابل توجه این است که ایران از هیچ یک از بازارهای یاد شده استفاده نمی‌کند. این استفاده نکردن نیز به‌دلیل نخواستن نیست، به‌دلیل نتوانستن است. این در حالی است که تمام رقبای استراتژیک ما در حوزه‌های انرژی، معدن و… از این بازار استفاده می‌کنند.
پول بین‌المللی موجود هزینه[5] سنگینی برای ایران دارد
پولی که محل آن شناسایی شده، بدون شک هزینه دارد. در ایران نرخ قانونی بهره بدون ریسک 15 درصد است و این امر منجر شده که هزینه بدهی[6] بنگاه‌ها از نظر ریالی به 26 درصد برسد. توجه به سیستم رتبه‌بندی اعتباری[7] در کنار توجه به هزینه پول نیز بسیار حائز اهمیت است. چرا که زمانی بازارهای هزار میلیارد دلاری قابلیت ورود به صنعت و معدن ایران را دارند که ما ابتدا در سیستم رتبه‌بندی اعتباری بین‌المللی حضور داشته باشیم. حال هر چه رتبه اعتباری کشور بهتر باشد، هزینه تامین مالی نیز ارزان‌تر خواهد بود و بالعکس هر چه رتبه اعتباری ما بدتر، هزینه تامین مالی گران‌تر و میزان ریسک نیز بیشتر خواهد بود.
از دید سرمایه‌گذار بازارهای سرمایه و پول، این‌که کشوری مردمان خوبی داشته باشد یا متمدن باشد، اهمیت ندارد، آن‌چه مهم است رتبه اعتباری و میزان ریسک‌هاست. چه بخواهیم، چه نخواهیم در حال حاضر سیستم حاکم بر اقتصاد جهان سیستم رتبه‌بندی اعتباری است و باید به آن توجه کرد. در این سیستم برزیل دارای رتبه‌بندی BB است و استرالیا و کانادا و شرکت‌های معدنی بزرگ همانند گلنکور و BHP بهترین رتبه‌های اعتباری، یعنی رتبه AAA را دارند. بهترین رتبه اعتباری نیز بدین معناست که شرکت‌ها و کشورها به ارزان‌ترین پول دسترسی دارند.
در سال 1382رتبه اعتباری ایران BB بود که البته آن زمان نیز مبنای رتبه‌بندی شرکت ملی نفت بود نه ایران. اکنون به این دلیل که سه موسسه رتبه‌بندی موجود با ایران همکاری نمی‌کنند، از سال 2006 به این سو ایران رتبه‌بندی نمی‌شود. در حال حاضر نیز بر اساس رتبه‌سنجی اعتباری سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD[8]) رتبه اعتباری ایران چیزی معادل B یا 6 است که نزدیک به رتبه C، یعنی رتبه‌های با ریسک بسیار زیاد است. باید خاطرنشان کرد که مفاهیمی همانند امنیت در مقوله تعیین ریسک‌ها مطرح نیست و مولفه‌هایی همانند ریسک کشوری، سیاسی، اقتصادی در تعیین ریسک‌ها مطرح است که در ایران ریسک سیاسی از همه بالاتر است. شکل 1 رتبه‌ها و سطح ریسک متناظر با آن‌ها را نشان می‌دهد.
هزینه سرمایه کمتر برگ برنده رقباست
شکل 2 نشان‌دهنده میانگین موزون هزینه سرمایه[9] (WACC[10]) کشورهای دنیاست. همان‌طور که پیداست، هزینه سرمایه[11] تمام کشورهایی که دارای رتبه اعتباری A هستند، پایین‌تر از هشت درصد است. این درحالی است که از نظر دلاری هزینه سرمایه ایران بالای 15 درصد است و این یک وضعیت قرمز است (هر چند در نقشه ایران در وضعیت قرمز قرار نگرفته که این به‌دلیل در دسترس نبودن اطلاعات است). حال این تفاوت هزینه سرمایه‌ها به‌این معنی است که یک بنگاه معدنی ایران برای رقابت در بازارهای بین‌المللی، دارای حداقل 15 درصد هزینه سرمایه است، این درحالی است که رقبای آن با نصف این مقدار وارد رقابت شده‌اند.
هزینه‌های سرمایه چند رقیب معدنی و فلزی در سراسر جهان در جدول 1 نشان داده شده که اطلاعات آن نیز متعلق به 11 آبان سال جاری (1398) است. طبق این جدول می‌توان گفت شرکتی همانند ریوتینتو باید 61/3 درصد بازده به‌دست بیاورد که به نقطه سر به سر سرمایه خود برسد و یک بنگاه ایرانی باید 15 درصد بازده به‌دست بیاورد. شرکت گلنکور نیز با 215 میلیارد دلار فروش معادل10 برابر فروش دو میلیون بشکه نفت ایران، هزینه سرمایه پایینی دارد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، هزینه سرمایه هیچ یک از غول‌های معدنی جهان بالای 6 درصد نیست. حال دانستن این موضوع چه اهمیتی دارد؟ هر چه میزان هزینه سرمایه کمتر باشد، قدرت بین بنگاهی در رقابت در تخفیف دادن بیشتر می‌شود. متاسفانه در ایران، هیچ نوع تعیین نرخی برای نرخ بدون ریسک رخ نمی‌دهد و این مساله به‌دلیل دسترسی نداشتن به منابع بین‌المللی است.
جدول 1. هزینه سرمایه شرکت‌های معدنی بزرگ جهان
| نام شرکت | میانیگن موزون هزینه سرمایه (WACC) |
| Rio Tinto | 3.61 % |
| BHP Group | 6.86 % |
| Glencore | 4.59 % |
| Vale | 4.74 % |
| Anglo American | 4.82 % |
| Jiangxi Copper Co | 5.19 % |
سرمایه‌گذاری و حوزه مالی آینده با شکلی جدید ظاهر می‌شود
تمام مطالب گفته شده تاکنون مربوط به حوزه مالی غیرمدرن بود و این در حالی است که این حوزه در حال تغییر شکل است. طی این تغییر شکل نیز این حوزه به سمت تحلیل‌های پیشرفته، استفاده از سیستم‌های رباتیک[12]، رانش ابری[13]، هوش مصنوعی[14]و زنجیره بلوکی[15] حرکت می‌کند (شکل 3). اگر به این حرکت و تغییر شکل توجه و دقت داشته باشیم، می‌توانیم از آن به‌عنوان یک برگه برنده و شانس برای جبران عقب‌افتادگی ایران در زمینه تامین مالی استفاده کنیم.
اما در این بین باید بدانیم که مشکلات ایران چیست تا بتوانیم خود را به این تغییر برسانیم. این مشکلات مرتبط با اطمینان و اعتماد[16]، بی‌ثباتی[17]، تحریم‌ها، ضمانت اجرایی قانون[18] و نقص برداشت از جهان[19] است. به‌عنوان مثال در باب اطمینان و اعتماد می‌توان از اعتبار بخش خصوصی و معدنکاری بهره جست، چرا که بی‌اطمینانی به عملکرد دولت در سال جاری خود را هویدا کرد. از بی‌ثباتی که نقش سم را برای سرمایه‌گذار دارد و گرفتن تصمیم‌های شبانه و تغییرات ناگهانی لطمه‌زننده در سیاست‌گذاری‌ها دوری کنیم. در کنار این راهکارها باور داشته باشیم که تحریم‌ها اثرگذار هستند که در حال حاضر نیز بارزترین اثر آن کاهش قدرت رقابت‌پذیری بنگاه‌های ما است. در نهایت نیز تلقی خود از جهان را تغییر دهیم و بدانیم که جهان، جهان سرمایه‌داری است و سرمایه نیز بی‌مرز است. شانس ما این است که جهان مالی در حال تغییر است و خط‌مشی‌ها در حال تغییر و خروج از سیستم مرکزی است و تا دیر نشده باید خود را به این تغییر برسانیم.
[1] Global Stock Markets
[2] Global Money Supply
[3] Global Debt
[4] The Derivative Market
[5] Cost of Money
[6] هزینه بدهی به نرخ موثر پرداخت‌های شرکت به بدهی‌های فعلی‌اش اشاره دارد. در اغلب موارد، این مقدار به هزینه بدهی پس از مالیات اشاره دارد. درعین‌حال به معنی هزینه بدهی شرکت با در نظر گرفتن مالیات قبل از پرداخت است. تفاوت هزینه بدهی قبل و بعد از پرداخت مالیات در کسر هزینه بهره است. هزینه بدهی یکی از بخش‌های ساختار سرمایه شرکت است که شامل هزینه‌های سرمایه است. ساختار سرمایه شرکت بیان می‌کند که عملکرد مالی و رشد اقتصادی شرکت از طریق منابع مختلف مالی چگونه بوده است که می‌تواند شامل اوراق، وام و سایر انواع بدهی باشد (samanwealth.com).
[7] رتبه‌بندی اعتباری، یکی از ابزارهای سرمایه‌گذاران برای سنجش وضعیت سرمایه‌گذاری و خرید اوراق قرضه و بهادار موسسات، شرکت‌ها و کشورهاست. این رتبه‌بندی نشان‌دهنده توانایی صادرکنندگان اوراق قرضه برای پرداخت دیون خود به صورت کامل و در وقت تعیین شده است. هر موسسه‌ای برای رتبه‌بندی از واحد‌های خاصی استفاده می‌کند. برای مثال در بعضی رتبه‌بندی‌ها، AAA بالاترین و D پایین‌ترین رتبه اعتباری را دارد (hamshahrionline.ir).
[8] Organization for Economic Co-operation and Development
[9] هر یک از اجزای سرمایه، درصد مشخصی از ساختار سرمایه شرکت را تشکیل می‌دهد. برای دست یافتن به هزینه واقعی سرمایه، صاحب شرکت باید سهم هر یک از اجزای تشکیل‌دهنده ساختار سرمایه‌ی شرکت را (برحسب درصد) در هزینه‌شان ضرب و سپس آن‌ها را با هم جمع کند (chetor.com).
[10] Weighted Average Cost of Capital
[11] سرمایه برای کسب‌وکارهای کوچک همان پول یا مالی است که خرج خرید و کار با وسایل می‌شود. هزینه سرمایه عبارت است از هزینه به‌دست آوردن آن پول یا هزینه تامین منابع مالی برای کسب‌وکارهای کوچک. هزینه سرمایه، «نرخ مانع» هم نامیده می‌شود (chetor.com).
[12] Robotic Process Automation
[13] Cloud and SaaS
[14] Artificial Intelligence
[15] Block chain
[16] Trust
[17] Uncertainty
[18] Sanction
[19] Lack of Understanding from the world
