پرستو مرادی-پایش معدن هوشمند
آشنایی با نیازهای حوزه معدن و صنایع معدنی و ایجاد ارتباط بین شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع کلان معدنی بیش از پیش در ایران به‌عنوان کشوری معدنی احساس می‌شود. در هفته گذشته مؤسسه پژوهشی و آموزشی مشترک دانشگاه تهران و ایمیدرو (یونیدرو) جشنواره اینوماین را با هدف شناسایی و رصد نیازهای حوزه معدن و صنایع معدنی در راستای کاهش و رفع نیازهای این صنایع توسط متخصصان امر و صنعتگران به مدت سه روز در محل صندوق نوآوری و شکوفایی کشور برگزار کرد. در این جشنواره نیازمندی‌های حوزه ساخت شرکت‌های معدنی و فلزی سهم بالایی از خود نشان دادند و بر حضور کمرنگ فناوری‌های هوشمندسازی معادن، ریسک‌های مهم صنایع معدنی و… سایه انداختند.
در جشنواره اینوماین بستری کوچک فراهم شد که در آن نیازهای فناورانه مطرح شود و شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند با همکاری شرکت‌های کلان گام مهم‌تری در رشد صنعت ملی بردارند. به‌طوری‌که در طی جشنواره شرکت‌های دانش‌بنیان دستاوردهای راه‌یافته به مقیاس‌های تولید و صنعتی خود را بیان کردند. دستاوردهایی همانند سولفورزدایی از زغال‌های طبس، نرم‌افزار تلفیق داده‌های زمین‌مکانی جهت اکتشاف معدنی، نرم‌افزارهای مدیریت داده و اسناد، پایش آنلاین و انتقال دیتای جمع‌آوری شده از حسگرها، شبکه‌سازی بین اهالی حوزه معدن و… . در کنار این شرکت‌های نوپا، شرکت‌های صنایع بالادست همانند شرکت‌های ملی مس ایران، فولاد خراسان، فولاد مبارکه، چادرملو و… نیز به بیان نیازمندی‌های فناورانه و مشکلات تامین برخی قطعات و مواد موردنیاز خود پرداختند. در ادامه این ارائه‌ها نیز جلسات B2B برای همکاری و مشاوره‌ها برگزار شد. نمایندگان هر دو گروه در اتاق‌های B2B به فکر رفع نیازها و چالش‌ها با همکاری یکدیگر برآمدند.
به‌عنوان مثال شرکت ملی مس ایران در بخش نخست اعلام نیازهای فناوارنه خود به اهمیت نیازمندی به بررسی فنی و اقتصادی استحصال عناصر با ارزش همانند بریلیوم از باطله ذخیره شده و باطله جاری کارخانه فرآوری میدوک خود اشاره کرد. در بخش نیازمندی‌های ساخت خود نیز به ساخت و تولید بردهای 1 و 2 درایورهای کنترل سرعت اشاره کرد که در اثر هارمونیک بودن جریان برق یا مسائل مرتبط با جریان مواد از کار می‌افتادند و خسارت این بردها به شرکت رقم‌های بزرگی در مقیاس چندین میلیاردی به بار می‌آورد. نماینده شرکت ملی مس به پژوهش‌های بسیاری که برای هر یک از نیازمندی‌ها توسط دانشگاه‌ها و برخی شرکت‌ها تاکنون انجام شده اشاره کرد و سپس در ارائه خود به راهکارهای نامطلوب نیز پرداخت که تاکنون نتوانستند نیاز این شرکت را رفع و ارزش افزوده آن را بالا ببرند.
در همین نقطه باید ایستاد و تأمل کرد که چرا پژوهش‌های انجام شده تاکنون موفق نشدند نیازهای شرکت‌های معدنی ما را رفع کنند، امری که در کشورهای معدنی پیشرو دنیا حل شده است. آیا ارتباط و تعامل صنعتگران و پژوهشگران یا شرکت‌های دانش‌بنیان ما نامناسب است یا پژوهشگران ما به داده‌های دقیق و به‌روز صنایع معدنی و همچنین تجارب مشابه دنیا دسترسی ندارند یا اساسا شناسایی مسئله و راهکارها درست و کارساز نبوده است؟ یا مانع چیز دیگریست. در کنار این موضوع، برخی از نیازمندی‌های شرکت‌های معدنی و فلزی کشور همانند چادرملو و فولاد خوزستان در واقع به‌نوعی نیاز فناورانه نبوده و در عین حال نیز مخاطب آن‌ها جامعه معدنی نیست، بلکه سایر شاخه‌های مهندسی و صنعتی مخاطب این نیازها و چالش‌ها هستند. به‌عنوان مثال تامین قطعه GEAR که در گیربکس هانس آسیاب هماتیت خطوط تولید مجتمع چادرملو استفاده می‌شود، به‌عنوان یک نیاز فناورانه معرفی شد که نمی‌توان این امر را نیاز فناورانه دانست و از طرفی حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه متالورژی برای تولید این قطعه در جشنواره کمرنگ بود. یا مثال دیگر همان نیاز شرکت ملی مس به برنامه‌نویسی بردهای الکترونیکی بود که نیازمند مهندسین الکترونیک در شاخه مهندسی برق است، اما در بین حضار وجود چنین افرادی به‌شدت کمرنگ بود. به‌نظر می‌رسد که گرچه هدف اینوماین رشد شرکت‌های معدنی با دانش روز دنیا و رفع چالش‌های صنعتی آن‌ها و کمک به توسعه صنعتی معرفی گردید، اما جامعه هدف به‌درستی انتخاب نشده بود. چرا که حجم بالای نیازمندی‌های مطرح شده با نوع شرکت‌های دانش‌بنیان حاضر هم‌خوانی نداشته و بهتر بود که یونیدرو به‌گونه‌ای این رویداد را برگزار می‌کرد که سایر شاخه‌های مهندسی، صنعتی، مدیریتی و… حضور یابند و مرزهای بین دانش‌های مهندسی و مدیریتی برداشته شود و بتوان با اتخاذ نگاه کلان‌تر قدمی بهتر برای بهبود فعالیت‌های صنعتی و معدنی برداشت.
زمانی که نماینده شرکت ملی مس بیان می‌کند که باید به ظرفیت‌ها و توامندی‌ها توجه شود و در صورت ناتوانی تولید به واردات اقدام کنیم نه فقط به‌دلیل اهرم فشار تحریم‌ها، باید این مسئله به‌خوبی تشریح شود که دقیقا چه ظرفیت‌هایی وجود دارد و مسیرهای بهره‌مندی به‌طور شفاف و دلیل نارکارآمدی مسیرهای رفته شرح داده شود. چرا که در تمام دنیا شرکت‌ها نیازهای دانش‌محور خود را به موسسه‌‌های پژوهشی و دانشگاه‌ها سپرده و سپس از دستاوردهای آن‌ها بهره می‌گیرند.
در نهایت لازم به ذکر است که باتوجه به آنکه صنایع معدنی پیشرو دنیا مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار، فناوری‌های دیجیتال و مسائل زیست‌محیطی را از مهم‌ترین ریسک‌ها و دغدغه‌های خود می‌دانند و به‌دنبال راه‌حل‌های نوآورانه برای حل این چالش‌ها هستند، در سین برنامه‌های اینوماین جای خالی سخنرانی‌هایی با محور مسئولیت اجتماعی، ریسک‌های صنایع معدنی در دنیا و ایران، روند فناوری‌ها و هوشمندسازی فرآیندها و مواردی از این‌دست به‌خوبی احساس می‌شد. این مسائل حتی در سبد نیازهای فناورانه صنایع معدنی ارائه شده در این همایش نیز سهم کمی داشت. سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که آیا صنایع معدنی ایران درک صحیحی از نیازها و چالش‌های خود دارند و چه میزان به استانداردها و روندهای جهانی توجه دارند؟
